მოკავშირეთა ძალების იალტის (ყირიმის) კონფერენცია (1945 წლის 4-11 თებერვალი) - ანტიჰიტლერული კოალიციის 3 ქვეყნის ლიდერების - ჯოზეფ სტალინის (სსრკ), ფრანკლინ რუზველტის (აშშ) და უინსტონ ჩერჩილის (დიდი ბრიტანეთი) მეორე შეხვედრა მეორე მსოფლიო ომის (1939-1945) დასრულების შემდეგ მსოფლიო წესრიგის დამყარებისადმი ...
იალტაში შეხვედრამდე დაახლოებით წელიწადნახევრით ადრე, დიდი სამეულის წარმომადგენლები უკვე შეიკრიბნენ თეირანის კონფერენციაზე, სადაც განიხილეს გერმანიასთან გამარჯვების მიღწევის საკითხები.
თავის მხრივ, იალტის კონფერენციაზე მიიღეს ძირითადი გადაწყვეტილებები გამარჯვებულ ქვეყნებს შორის მსოფლიოს მომავალი გაყოფის შესახებ. ისტორიაში პირველად, ფაქტობრივად, მთელი ევროპა მხოლოდ 3 სახელმწიფოს ხელში იყო.
იალტის კონფერენციის მიზნები და გადაწყვეტილებები
კონფერენცია ორ საკითხს შეეხო:
- ნაცისტური გერმანიის მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიებზე უნდა განისაზღვრა ახალი საზღვრები.
- გამარჯვებულ ქვეყნებს ესმოდათ, რომ მესამე რაიხის დაცემის შემდეგ, დასავლეთისა და სსრკ-ს იძულებითი გაერთიანება დაკარგავდა ყოველგვარ მნიშვნელობას. ამ მიზეზის გამო, საჭირო იყო პროცედურების განხორციელება, რაც მომავალში დადგენილი საზღვრების ხელშეუხებლობის გარანტი იქნებოდა.
პოლონეთი
იალტის კონფერენციაზე ე.წ. "პოლონური საკითხი" ერთ-ერთი ყველაზე რთული იყო. საინტერესო ფაქტია, რომ დისკუსიის დროს გამოყენებული იქნა დაახლოებით 10,000 სიტყვა - ეს არის კონფერენციაზე ნათქვამი სიტყვების მეოთხედი.
ხანგრძლივი დისკუსიების შემდეგ, ლიდერებმა ვერ შეძლეს სრული გაგება. ეს იყო პოლონეთის არაერთი პრობლემის გამო.
1945 წლის თებერვლის მდგომარეობით, პოლონეთი ვარშავაში დროებითი მთავრობის მმართველობაში იყო, რომელსაც სსრკ და ჩეხოსლოვაკიის ხელისუფლებამ ცნო. ამავე დროს, პოლონეთში გადასახლებული მთავრობა მოქმედებდა ინგლისში, რომელიც არ ეთანხმებოდა თეირანის კონფერენციაზე მიღებულ ზოგიერთ გადაწყვეტილებას.
ხანგრძლივი დებატების შემდეგ, დიდი სამეულის ლიდერებმა მიიჩნიეს, რომ გადასახლებულ პოლონეთის მთავრობას ომის დასრულების შემდეგ მმართველობა არ ჰქონდა.
იალტის კონფერენციაზე სტალინმა შეძლო დაერწმუნებინა მისი პარტნიორები პოლონეთში ახალი მთავრობის შექმნის აუცილებლობაში - "ეროვნული ერთობის დროებითი მთავრობა". ეს უნდა ყოფილიყო პოლონეთში მცხოვრები პოლონელები და საზღვარგარეთ.
ეს მდგომარეობა სრულად შეეფერება საბჭოთა კავშირს, ვინაიდან მას საშუალება მისცა ვარშავაში შექმნილიყო პოლიტიკური რეჟიმი, რის შედეგადაც დაპირისპირება პროდასავლურ და პროკომუნისტურ ძალებს შორის ამ სახელმწიფოსთან გადაწყდა ამ უკანასკნელის სასარგებლოდ.
გერმანია
გამარჯვებული ქვეყნების მეთაურებმა მიიღეს რეზოლუცია გერმანიის ოკუპაციისა და დანაწევრების შესახებ. ამავე დროს, საფრანგეთს ჰქონდა უფლება ჰქონოდა ცალკე ზონა. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ გერმანიის ოკუპაციასთან დაკავშირებული საკითხები განიხილეს ერთი წლით ადრე.
ამ დადგენილებამ წინასწარ განსაზღვრა სახელმწიფოს განხეთქილება მრავალი ათწლეულის განმავლობაში. შედეგად, 1949 წელს ჩამოყალიბდა 2 რესპუბლიკა:
- გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა (FRG) - მდებარეობს ნაცისტური გერმანიის საოკუპაციო ამერიკის, ბრიტანეთისა და საფრანგეთის ზონებში
- გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა (GDR) - მდებარეობს გერმანიის ყოფილი საბჭოთა კავშირის საოკუპაციო ზონის ადგილზე, ქვეყნის აღმოსავლეთ რეგიონში.
იალტის კონფერენციის მონაწილეებმა დაისახეს მიზანი, აღმოფხვრათ გერმანიის სამხედრო ძალა და ნაციზმი და უზრუნველყონ, რომ გერმანია ვერასდროს შეძლებს სამყაროს აღშფოთებას მომავალში.
ამისათვის ჩატარდა მთელი რიგი პროცედურები, რომლებიც მიზნად ისახავდა სამხედრო ტექნიკის და სამრეწველო საწარმოების განადგურებას, რომლებსაც თეორიულად შეეძლოთ სამხედრო ტექნიკის წარმოება.
გარდა ამისა, სტალინი, რუზველტი და ჩერჩილი შეთანხმდნენ იმაზე, თუ როგორ უნდა მიეტანათ ყველა ომის დამნაშავეები სამართლიანობის წინაშე და რაც მთავარია, ებრძოლოთ ნაციზმს მის ყველა გამოვლინებაში.
ბალკანელები
ყირიმის კონფერენციაზე დიდი ყურადღება დაეთმო ბალკანეთის საკითხს, მათ შორის იუგოსლავიასა და საბერძნეთში დაძაბულ ვითარებას. ზოგადად მიღებულია, რომ 1944 წლის შემოდგომაზე იოსებ სტალინმა ბრიტანეთს დაუშვა, რომ გადაწყვიტა ბერძნების ბედი, რის გამოც კომუნისტურ და პროდასავლურ ფორმირებებს შორის შეტაკებები ამ უკანასკნელის სასარგებლოდ გადაწყდა.
მეორეს მხრივ, ფაქტობრივად, აღიარებული იყო, რომ იუგოსლავიაში ძალაუფლება ჯოსიპ ბროზ ტიტოს პარტიზანული არმიის ხელში იქნებოდა.
დეკლარაცია გათავისუფლებული ევროპის შესახებ
იალტის კონფერენციაზე ხელი მოეწერა დეკლარაციას გათავისუფლებული ევროპის შესახებ, რომელიც ითვალისწინებს განთავისუფლებულ ქვეყნებში დამოუკიდებლობის აღდგენას, აგრეთვე მოკავშირეთა უფლებას „დახმარება გაუწიონ დაზარალებულ ხალხს“.
ევროპულ სახელმწიფოებს უნდა შეექმნათ დემოკრატიული ინსტიტუტები, როგორც ეს მათ ერგებოდათ. ამასთან, ერთობლივი დახმარების იდეა პრაქტიკაში არასოდეს განხორციელებულა. თითოეულ გამარჯვებულ ქვეყანას ჰქონდა ძალა მხოლოდ იქ, სადაც მისი ჯარი იყო განლაგებული.
შედეგად, თითოეულმა ყოფილმა მოკავშირე ქვეყნებმა დაიწყეს "დახმარების" მიცემა მხოლოდ მათთან ახლოს მდებარე იდეოლოგიურად. რაც შეეხება ანაზღაურებას, მოკავშირეებს არასოდეს შეეძლოთ კომპენსაციის კონკრეტული ოდენობის დადგენა. შედეგად, ამერიკა და ბრიტანეთი მთლიანი ანაზღაურების 50% -ს გადასცემენ სსრკ-ს.
გაერო
კონფერენციაზე დაისვა საკითხი საერთაშორისო ორგანიზაციის ფორმირების შესახებ, რომელსაც შეუძლია უზრუნველყოს დადგენილი საზღვრების უცვლელობა. ხანგრძლივი მოლაპარაკებების შედეგი იყო გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის დაარსება.
გაერო უნდა აკონტროლებდეს მსოფლიო წესრიგის დაცვას მთელ მსოფლიოში. ამ ორგანიზაციას უნდა გადაეწყვიტა კონფლიქტები სახელმწიფოებს შორის.
ამავე დროს, ამერიკას, ბრიტანეთსა და სსრკ-ს კვლავ ურჩევნიათ გლობალური პრობლემების მოგვარება ერთმანეთთან ორმხრივი შეხვედრების საშუალებით. შედეგად, გაერომ ვერ შეძლო სამხედრო დაპირისპირების მოგვარება, რომელშიც მოგვიანებით მონაწილეობდნენ შეერთებული შტატები და სსრკ.
იალტის მემკვიდრეობა
იალტის კონფერენცია ერთ – ერთი უდიდესი სახელმწიფოთაშორისი შეხვედრაა კაცობრიობის ისტორიაში. მასზე მიღებული გადაწყვეტილებებით დადასტურდა სხვადასხვა პოლიტიკური რეჟიმის მქონე ქვეყნებს შორის თანამშრომლობის შესაძლებლობა.
იალტის სისტემა დაინგრა 1980 – იანი და 90 – იანი წლების მიჯნაზე სსრკ – ს დაშლის შედეგად. ამის შემდეგ, ბევრმა ევროპულმა ქვეყანამ განიცადა ყოფილი სადემარკაციო ხაზების გაქრობა და ახალი საზღვრების პოვნა ევროპის რუკაზე. გაერო განაგრძობს თავის საქმიანობას, თუმცა მას ხშირად აკრიტიკებენ.
დევნილთა შეთანხმება
იალტის კონფერენციაზე ხელი მოეწერა კიდევ ერთ ხელშეკრულებას, რომელსაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს საბჭოთა კავშირისთვის - ხელშეკრულება ნაცისტების მიერ ოკუპირებული ტერიტორიებიდან გათავისუფლებული სამხედროებისა და მშვიდობიანი მოსახლეობის დაბრუნების შესახებ.
შედეგად, ინგლისელებმა მოსკოვში იმ ემიგრანტებსაც კი გადასცეს, რომლებსაც საბჭოთა პასპორტი არასოდეს ჰქონიათ. შედეგად, განხორციელდა კაზაკების იძულებითი ექსტრადიცია. ამ შეთანხმებამ გავლენა მოახდინა 2.5 მილიონზე მეტი ადამიანის სიცოცხლეზე.